المپیاد دانش آموزی یک رقابت علمی در بین دانش آموزان دبیرستانی هست که هر ساله جهت انتخاب نفرات برتر برای اعزام به المپیاد جهانی ، برگزار می شه .المپیاد مسابقه‌ای علمی است که هرساله میان دانش‌آموزان دبیرستانی (تا 18 سال) سراسر جهان به صورت تیمی و انفرادی برگزار می‌شود و هر کشور برای انتخاب تیم‌های منتخب خود، مراحلی را در نظر گرفته است. هدف از این مسابقات، رشد و شکوفایی علمی نوجوانان و آشنایی کشورهای مختلف با علوم روز است.
چه نهادی در ایران مسوول برگزاری المپیادهای علمی است؟
در حال حاضر فقط باشگاه دانش پژوهان جوان به عنوان بخشی از معاونت استعدادهای درخشان و دانش پژوهان جوان که زیرمجموعه‌ی وزارت آموزش و پرورش است، متولی برگزاری مراحل گوناگون المپیادهای علمی و آموزش دوره‌ی تابستانه و انتخاب و اعزام تیم‌ها به مسابقات جهانی است.
تاریخچه‌ی مختصری از المپیاد در ایران
پرسابقه‌ترین المپیاد ایران در رشته‌ی ریاضی از اوایل دهه‌ی 60 برگزار می‌شود و جوان‌ترین المپیاد فعلی المپیاد نجوم است که رقابت در آن از اوایل دهه‌ی 80 آغاز شده است. انتخاب تیم‌های المپیاد و اعزام تیم‌های ریاضی پس از احساس نیاز فراوان به گرایش‌های مهندسی در ایران، شکل گرفت و پس از آن رشته‌های فیزیک، کامپیوتر و شیمی نیز به جمع المپیادهای مهندسی و رشته‌ی ادبی برای دوستداران علوم انسانی به جمع مسابقات المپیادی اضافه شدند. در نهایت رشته‌های نسبتا نوپای زیست و نجوم نیز قطار فعلی المپیادها را تکمیل کردند. شنیدن صحبت‌های آقای دکتر حسین میرزایی (اولین رییس باشگاه دانش‌پژوهان جوان به مدت 13 سال) در رادیو المپیاد آیریسک [بخش اول - بخش دوم] خالی از لطف نیست. در این پادکست تاریخچه‌ی شکل‌گیری المپیادهای علمی و هدف از المپیادی شدن دانش‌آموزان دبیرستانی بررسی می‌شود.
المپیادهای علمی در چه رشته‌هایی برگزار می‌شود؟
هم‌اکنون المپیادهای علمی و ادبی در 8 رشته برگزار می‌شوند که به ترتیب حروف الفبا عبارت است از:
المپیاد ادبی
المپیاد ریاضی
المپیاد زیست‌شناسی
المپیاد سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی
المپیاد شیمی
المپیاد فیزیک
المپیاد کامپیوتر
المپیاد نجوم و اخترفیزیک
در سال‌های اخیر رایزنی‌های برای راه‌اندازی المپیادهای علوم زمین، جغرافی و علوم قرآن و حدیث هم صورت گرفته است که شرکت در این رشته‌ها هنوز به مراحل اجرایی نرسیده است.
مزایای المپیادی شدن چیست؟
مزیت‌های المپیادی شدن را می‌توان به جوایز بیرونی و دستاوردهای درونی یک فرد تقسیم کرد:
جوایز بیرونی
بنیاد ملی نخبگان، وزارت علوم و سازمان نظام وظیفه هر یک جوایزی را برای دانش‌آموزان المپیادی در نظر گرفته‌اند که در زیر به برخی از این موارد اشاره می‌شود:
معافیت از کنکور سراسری در رشته‌های مربوط برای مدال‌آوران طلایی هر رشته
اضافه شدن 10 درصد به تراز کنکور دانش‌آموزانی که در المپیادهای علمی مدال‌های نقره یا برنز کسب کرده‌اند و همچنین طلایی‌هایی که در شته‌ی غیرمرتبط قصد ادامه‌ی تحصیل دارند.
انجام خدمت سربازی (پسران) با انجام پروژه‌های علمی و تحقیقاتی
پرداخت وام‌های کم‌بهره برای خرید مسکن، خودرو و سفرهای تحقیقاتی از طرف بنیاد ملی نخبگان
امکان ادامه‌ی تحصیل در دو رشته به صورت همزمان در دانشگاه‌ها
امکان استفاده از سهمیه‌ی نخبگان در هنگام استخدام در مشاغل دولتی
و ...
برای اطلاع از دیگر مزایا و یا تغییرات در موارد فوق، به سایت بنیاد ملی نخبگان مراجعه نمایید. همچنین دانشگاه‌ها، ادارات آموزش و پرورش و مدارس نیز جوایزی را به صورت نقدی یا اعتباری برای دانش‌آموزان در نظر می‌گیرند که این مورد در شهرها و مدارس و دانشگاه‌های مختلف تفاوت‌های زیادی دارد و از معافیت حضور در یک کلاس خاص تا جوایز نقدی و تفریحی و وام‌های دانشجویی بدون بهره را شامل می‌شود.
جوایز درونی
علاوه بر مدال‌آوران المپیاد، تمام کسانی که در زمینه‌ی المپیادهای علمی فعالیت جدی دارند، از نتایج آن سود می‌برند. به طور خلاصه، فایده‌ی المپیادی شدن برای یک دانش‌آموز دبیرستانی را می‌توان در بخش‌های زیر دید:
عمق‌دهی به مطالب نظری و نزدیک کردن یادگیری به استدلال و استنتاج
درک لذت یادگیری به دلیل نبودن اجبار و سرفصل‌های محدودکننده
ورود به جو رقابت و ایجاد هیجان سالم که لازمه‌ی سنین نوجوانی است
آموختن روش‌های یادگیری و برنامه‌ریزی شخصی که در مراحل بعدی تحصیل بسیار مفید خواهد بود
تصمیم‌گیری در مورد رشته و شغل آینده در زمان مناسب
و ...
المپیاد در چند مرحله برگزار می‌شود؟
از آغاز راه المپیاد تا کسب مدال جهانی، دانش‌آموزان باید 5 مرحله مسابقه را پشت سر بگذارند که در هر مرحله نفرات برتر از سد آزمون، موفق عبور خواهند کرد و تعدادی از شرکت‌کنندگان از گردونه‌ی رقابت حذف می‌شوند.
مرحله‌ی اول: این مرحله به صورت آزمونی کتبی و حضوری با سوالات چندگزینه‌ای از مباحثی که کمیته‌های علمی باشگاه دانش‌پژوهان جوان مشخص کرده‌اند در نیمه‌ی دوم بهمن‌ماه هر سال برگزار می‌شود. معمولا 10 تا 15 درصد برتر از میان کل شرکت‌کنندگان هر رشته از سد این مرحله عبور می‌کنند. نتایج مرحله‌ی اول در دهه‌ی سوم اسفند هر سال اعلام می‌شود و پذیرفته‌شدگان خود را برای مرحله‌ی دوم آماده می‌کنند.
مرحله‌ی دوم: در نیمه‌ی اول اردیبهشت ماه، نفرات پذیرفته شده در مرحله‌ی اول در آزمونی کتبی و حضوری که دارای سوالات چند گزینه‌ای، کوتاه‌جوابی و تشریحی است شرکت می‌کنند. نتایج این مرحله در دهه‌ی سوم خردادماه اعلام می‌شود و فقط 40 نفر اول هر رشته پذیرفته می‌شوند. پپذیرفته شدگان این مرحله به دوره‌ی تابستانه‌ی باشگاه دانش‌پژوهان جوان راه می‌یابند و در یک دوره‌ی کوتاه مدت که از تیرماه تا شهریور برگزار می‌شود به صورت متمرکز در محل باشگاه دانش پژوهان جوان در شهر تهران آموزش می‌بینند.
مرحله‌ی سوم: شرکت‌کنندگان دوره‌ی تابستانه در مقاطع مختلف آزمون‌های نظری و عملی گوناگون را پشت سر می‌گذارند و در پایان دوره، نفرات به ترتیب نمره‌های کسب شده مرتب می‌شوند. دو برابر تعداد نفرات مورد نیاز برای تیم اعزامی به مسابقات جهانی مدال طلا، و بقیه‌ی دانش‌آموزان برحسب نمره‌ی کسب شده مدال‌های نقره و برنز کسب می‌کنند. فقط در برخی موارد که دانش‌آموزی در دوره‌ی تابستانه بسیار ضعیف ظاهر شده باشد یا از حضور در دوره امتناع کرده باشد،، به وی لوح تقدیر تعلق خواهد گرفت.
مرحله‌ی چهارم: نفراتی که مدال طلای هر رشته را کسب کرده‌اند در یک دوره‌ی آموزشی چند ماهه‌ی پاییز و زمستان شرکت می‌کنند و پس از ارزیابی‌های متعدد، تیم ملی ایران در آن رشته مشخص می‌شود. تیم‌های ملی المپیاد در تابستان به مسابقات بین‌المللی اعزام می‌شوند.
مرحله‌ی پنجم: اعضای تیم ملی که همگی از طلایی‌های ایران هستند در مسابقات بین‌المللی شرکت کرده و بنا بر امتیازاتی که کسب می‌کنند رنگ مدال انفرادی و گروهی آن تیم مشخص می‌شود.
نمره‌ی کف قبولی المپیاد یعنی چه؟
به نمره‌ی آخرین فرد قبول شده در هر مرحله، نمره‌ی کف قبولی آن مرحله از المپیاد گفته می‌شود. این نمره فقط پس از تصحیح تمام برگه‌ها مشخص خواهد شد و حدس و گمانه‌زنی برای آن، پیش از اعلام نتایج فقط به صورت تجربی و نه کاملا دقیق انجام می‌شود. توضیح بیشتر درباره نمره کف قبولی المپیاد را از اینجا بخوانید.
آیا همه می‌توانند در المپیاد شرکت کنند؟
سه نوع محدودیت برای شرکت در المپیادهای علمی وجود دارد:
سال تولد شرکت‌کننده:
دانش‌آموزان دبیرستانی 15 تا 17 سال می‌توانند در المپیادهای دانش‌آموزی شرکت کنند. شرکت دانش‌آموزان سال اول دبیرستان (کلاس نهم) در المپیاد صرفا جنبه‌ی آزمایشی دارد و این دانش‌آموزان در صورتی که در مرحله‌ی اول و دوم پذیرفته شوند نیز به دوره‌ی تابستانی راه نخواهند یافت و در نتیجه مدالی کسب نمی‌کنند.
رشته‌ی تحصیلی:
دانش آموزان گرایش ریاضی-فیزیک فقط در المپیادهای ادبی، ریاضی، شیمی، فیزیک، کامپیوتر و نجوم می‌توانند شرکت کنند.
دانش‌آموزان گرایش تجربی فقط در المپیادهای ادبی، شیمی و زیست‌شناسی می‌توانند شرکت کنند.
دانش‌آموزان گرایش انسانی فقط در المپیاد ادبی می‌توانند شرکت کنند.
دانش‌آموزان فنی و حرفه‌ای رشته‌ی کامپیوتر فقط در المپیاد کامپیوتر می‌توانند شرکت کنند.
وضعیت تحصیلی:
پاییز هر سال باشگاه دانش‌پژوهان جوان در بخش‌نامه‌ای شرایط شرکت دانش‌آموزان را در المپیادهای علمی مشخص می‌کند به طور مثال برای شرکت در المپیاد شیمی میانگین نمرات ریاضی، فیزیک و شیمی دانش‌آموز باید به ترتیب بالاتر از 15، 16 و 17 باشد.
اعضای کمیته‌های ملی المپیاد ایران چگونه انتخاب می‌شوند؟
کمیته‌های علمی هر رشته از المپیادهای علمی از میان نخبگان، اساتید دانشگاه و مدال‌آوران سال‌های گذشته انتخاب می‌شوند. کمیته‌های علمی کاملا پویا هستند و هر سال شاهد تغییراتی در اعضای این کمیته‌ها بوده‌ایم.